Središnja knjižnica Srba u RH SKD Prosvjeta – Biblioteka
Austro-Ugarska nagodba uticala je na lojalnost Srba caru i monarhiji, a tokom vremena, iako su bili dobri vojnici, njihova lojalnost je opadala, rekao je Goran Vasin, jedan od autora knjige
Srbi koji su živjeli na području Austro-Ugarske i bili pripadnici njene vojske imali su veliku ulogu na početku i na kraju Prvog svjetskog rata, rečeno je na predstavljanju knjige ‘Prečanski Srbi u Velikom ratu 1914-1918’ Dejana Mikavice, Nenada Ninkovića i Gorana Vasina, upriličenom 9. maja u prostorijama Središnje biblioteke Srba u Hrvatskoj.
Po riječima Čedomira Višnjića, koji je o knjizi razgovarao s jednim od autora Goranom Vasinom, ova knjiga je popunjavanje svojevrsne slijepe pjege u historiji i periodu kojeg se sjećamo s nelagodom. – Ratna prošlost prečanskih Srba, osim onih koji su prešli na savezničku stranu ili bili dobrovoljci pokazala se neadekvatnom u Prvoj Jugoslaviji, rekao je.
– Srbi prečani s područja Hrvatske, BiH i Vojvodine važna su tema srpske istoriografije, rekao je Vasin, ističući da su istraživanja o historiji Srba u carevini počela prije osam godina i da je zaključak da su bili u nepovoljnom položaju.
– Austro-Ugarska nagodba uticala je na lojalnost Srba caru i monarhiji, ali ne i Mađarima, a tokom vremena, iako su bili dobri vojnici na svim frontovima na kojima su se borili, njihova lojalnost je opadala. Iako su vlasti Austro-Ugarske 1914. mislile da će pobediti Srbe, nisu bile spremne za svjetski rat o čemu svedoči i slaba mreža železnica. Kombinovani plan po kome su napali Srbiju i Rusko carstvo pokazao se neuspešan, jer su tokom 1914. pogubili bitke na oba fronta. Već u startu je Rusija mogla da mobiliše 3,3 miliona vojnika ili dva puta više od Austro-Ugarske, dok je srpska vojska bila uvežbana s iskustvom stečenim u balkanskim ratovima. Zbog velikih gubitaka u ljudstvu, Austro-Ugarska je svoju sudbinu vezala uz Njemačku, što je ubrzalo i olakšalo njeno ukidanje i raspad, rekao je Vasin.
– Osvrćući se na brojne odmazde nad Srbima po Sremu, šef generalštaba Konrad fon Hecendorf rekao je da Austrija na svojim teritorijima ratuje kao na okupiranim, što je za posledicu imalo sve veću nelojalnost stanovnika. O nasilju svedoče i represalije nad Rusinima i Jevrejima u Galiciji, a to je stanovništvo propatilo i dolaskom ruske vojske. Na udaru su bili i Srbi u BiH gde su vođeni brojni tzv. velezidajnički procesi, a brojni Srbi, pa i sveštenstvo, internirani su ili pobijeni. Na području Austro-Ugarske čak je 1915. zabranjeno korišćenje ćirilice, nošenje ikona i srpske škole, kazao je Vasin.
Govorio je i u učešću Srba u austrijskoj vojsci, pri čemu ih je među oficirima bilo vrlo malo. Najviše je bilo Nijemaca, a onda Čeha, dok je s druge strane teško razdeliti Srbe i Hrvate, istaknuo je Vasin.
– Porazi tokom 1918. poremetili su odnose snaga oko pitanja ujedinjenja Srema, Južne Ugarske i Crne Gore sa Srbijom, do čega je došlo tokom novembra 1918, rekao je i dodao da je postojala i ideja sjedinjenja Hrvatske, Slavonije i Dalmacije s BiH, odnosno stvaranje tzv. Velike Hrvatske što je zagovarao zemaljski poglavar BiH i vojni upravitelj Dalmacije i Crne Gore Stjepan barun Sarkotić, ali je u tome ostao usamljen.
Užasi Prvog svjetskog rata ponovili su se 20 godina kasnije, zaključili su Vasin i Višnjić.
Knjigu su izdali RTV Vojvodina i izdavačka kuća Prometej iz Novog Sada
