Vladan Bajčeta: Non omnis moriar

Bajčeta, Vladan

Non omnis moriar. O poeziji i smrti u opusu Vladana Desnice

Beograd: Institut za književnost i umetnost, 2022.

Iz Uvodne riječi…

“Često se za vrhunska prozna djela zna iskazati pohvala, u karakteristično impresionističkom tonu, da predstavljaju čistu poeziju. Jedno od takvih svakako je roman Proljeća Ivana Galeba, koji je slične kvalifikacije dobijao zbog svoje visoke umjetničke vrijednosti, podjednako koliko i zahvaljujući poetskom kvalitetu njegove eminentno prozne supstance. Vladan Desnica je, međutim, osim toga što je autor ovog monumentalnog djela srpske književnosti – koje u širem evropskom kontekstu ni izdaleka ne posjeduje rezonanatost srazmjernu njegovom estetskom dometu – pisao i čistu poeziju u doslovnijem značenju riječi.
On je u svom po obimu nevelikom književnom opusu ostavio i jednu zbirku pjesama, Slijepac na žalu, koja se u književnoistoriografskom horizontu pojavljuje tek na marginama akademske kritike. I ovoga puta nesrazmjer je sasvim upadljiv: pjesničku knjigu izuzetne refleksivne kompleksnosti, bogate, inventivne slikovitosti i izrazito samosvojnog lirskog naboja, skoro sasvim su zaobišle skrupuloznije kritičke interpretacije i pouzdano pozicioniranje u pripadajući književnoistorijski kontekst. Otuda potreba da se na osnovu njene temeljnije analize preispitaju uzroci dosadašnje negativne kritičke recepcije, a prije svega da se utvrde samostalne vrijednosti tog osobenog poetskog ostvarenja. Razlog više tome jeste postojanje nezanemarljivog tekstualnog korpusa lirske ostavštine u piščevim rukopisima, koji pružaju priliku da se ocrta pjesnički lik majstora proznog izraza u njegovom punom stvaralačkom potencijalu. Predstavljajući u misaonom pogledu jednu vrstu oaze u okviru Desničinog djela, njegova poezija – a šire posmatrano 10 i uopšte lirski modus umjetničkog ispoljavanja – ukazuje na svu filozofsku kompleksnost opusa nesvodivog na jednoznačna teorijska određenja. Tako je tretman tanatoloških motiva u Desničinom pjesništvu, nesaglasan načinu na koji se smrt prikazuje u ostatku njegovog literarnog rada, naznačio drugu potrebu: da se na osnovu tog kompleksa ispita pozicija i smisao lirike u koordinatama piščevog književnog univerzuma. Imajući pred sobom ta dva cilja, ova knjiga gaji ambiciju svih radova njene vrste: da ponudi, u granicama svojih mogućnosti, prilog boljem poznavanju našeg velikog pisca, kojeg je uvijek moguće i potrebno iznova upoznavati.”