Središnja knjižnica Srba u RH SKD Prosvjeta – Biblioteka
Austrougarske vlasti su za vreme Prvog svjetskog rata u Srbiji vodile restriktivnu kulturnu i obrazovnu politiku’, rekao je Bojan Đorđević, historičar književnosti i arhivist
Za vreme okupacije Srbije u Prvom svjetskom ratu austrougarske vlasti vodile su restriktivnu kulturnu i obrazovnu politiku, pri čemu su se oslanjale na oficirski i podoficirski kadar, najvećim delom iz Hrvatske, rekao je srpski historičar književnosti i arhivist Bojan Đorđević na predavanju ‘Hrvatski i srpski intelektualci u okupiranoj Srbiji 1915-1918’, održanom 10. maja u Centralnoj biblioteci Prosvjete u Zagrebu. Kako je objasnio, u sastavu austrijske Vojne okupacione uprave, koja je pokrivala veći dio Srbije od kraja 1915. do jeseni 1918. godine, postojalo je VIII (političko) odjeljenje u čijoj su domeni bili obrazovanje i kultura.
– Direktori i nastavno osoblje osnovnih škola bili su vojna lica, a onda i civili koji su znali srpski. Oko 61 odsto prosvjetnog kadra činili su Hrvati, mnogi od njih bili su književnici i kulturni radnici, kao i oni Česi i Mađari koji su znali srpski, ali nisu trebali znati ćirilicu koju su austrougarske vlasti zabranile. Vodilo se računa o političkom opredelenju, pa su neki civili odbijani kao panslavisti – rekao je Đorđević, dodajući da su učitelji iz Srbije morali šest mjeseci držati nastavu pred nekim od vojnih lica.
U Beogradu je postojala jedna srednja škola koja je bila u sastavu austrougarskih škola i koju su u najvećem broju pohađala djeca oficira i podoficira, iako je bilo djece, ali i profesora iz Srbije, zbog čega su neki od njih imali problema nakon rata.
Što se tiče štampe, ona je bila zabranjena osim Beogradskih novina u kojima su surađivali i neki eminentni srpski književnici kao što su Simo Pandurević ili Bora Stanković, koji su zbog takve suradnje snosili posljedice. Novine je isprva uređivao Juraj Nestor Oršić, grof slavetićki koji je vodio izrazito antisrpski i antikarađorđevićki, a istovremeno i proobrenovićevski kurs. Nakon njega je na čelo novina došao književnik Milan Ogrizović, koji je pomagao brojne kulturne pregaoce ili sprečavao da budu internirani u logore Nežider u Mađarskoj ili Mathauzen u Austriji, što je prijetilo svakom građaninu okupirane Srbije.
Đorđević se osvrnuo i na samostalno putujuće pozorište koje su činili beogradski glumci jer je regularnim pozorišnim kućama bio zabranjen rad, podsjetivši da su u trupi bili poznati glumci Ilija Stanojević i Žanka Stokić, koja je kasnije surađivala s okupatorom u Drugom svjetskom ratu. Među imenima povezanim s tadašnjim okupacionim aparatom u Srbiji nalazi se i ime Koste Hermana, koji je imao veliki uticaj na zbivanja tokom okupacije, kao i Ivana Kovačića koga su nakon rata optuživali da je krao kulturno blago, ali je dokazao da ga je skrivao i davao ljudima kako ga austrijske vlasti ne bi mogle rekvirirati.
Na predavanju je bilo riječi i o implikacijama suradnje srpskih intelektualaca s okupatorima, prije svega o bjesomučnim novinskim napadima, u čemu je prednjačila tadašnja Politika. Neki od tih ljudi, kao na primjer Ivan Kovačić, bili su u zatvoru dok se protiv njih vodila istraga, ali je na kraju ipak prevladao stav da se ne mogu kažnjavati suradnici, ako već nisu kažnjeni pripadnici okupacionog aparata koji su nastavili svoje karijere u Kraljevini SHS.
Da se neke stvari ponavljaju i da su neki ljudi dosljedni, pokazao je tajni popis austrijskih sljedbenika i simpatizera među građanima Beograda i Srbije, a mnogi s tog popisa intenzivno su surađivali s okupatorom u Drugom svjetskom ratu.
Đorđević je u izjavi za Novosti govorio i o situaciju njemačkoj okupacionoj zoni, koja je pokrivala strateške saobraćajnice na zapadu Srbije, između Kruševca i Kraljeva.
– Za razliku od Austrijanaca, koji su samo za Kruševac i okolinu sastavili popis za internaciju na kome su praktički bili svi pismeni ljudi, Nemci nikog nisu internirali, pa je velik broj ljudi pobegao u njihovu zonu. Tako je u Trsteniku, gde je obično živelo 4000 ljudi, broj stanovnika porastao na 14.000. Bilo je gladi i oskudice, ali ne i straha od internacije – rekao je.
Nenad Jovanović
izvor: portal Novosti
Događanje u biblioteci sufinancira Grad Zagreb i Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije.
